Rys historyczny klubu i jego działalność

Nie sposób na kilku stronach omówić ponad sześćdziesięcioletnią działalność Klubu. Niemniej jednak chcemy, chociaż w niewielkim stopniu, przybliżyć czytelnikom jego historię oraz liczne dokonania.

Pierwsze po wojnie spotkanie byłych więźniów udało się zorganizować już w 1945 r. dzięki ogłoszeniom prasowym i za pośrednictwem PCK. 5 maja 1949 r. w hotelu Bristol powołano do życia Klub Byłych Politycznych Więźniów Obozu Koncentracyjnego – Gusen. Niezależnie powstał Klub Mauthausen, a w 1959 r. oba kluby połączyły się w jeden pod nazwą Klub Mauthausen-Gusen. Nazwę tę przyjęły również kluby terenowe w kraju.

14 sierpnia 1996 r. Klub został wpisany do rejestru Stowarzyszeń Sądu Okręgowego w Warszawie pod nazwą Klub Byłych Więźniów Politycznych Obozu Koncentracyjnego Mauthausen-Gusen. Jako stowarzyszenie posiada osobowość prawną, może zatem prowadzić działalność jak każde inne stowarzyszenie w Polsce.

Uroczyste poświęcenie sztandaru Klubu odbyło się 12 września 1998 r. w kościele Sióstr Wizytek w Warszawie. Oficjalnym hymnem Klubu jest „Marsz Gusenowców”.

Zebrania ogólne Klubu odbywają się raz w miesiącu, każdego 5 dnia miesiąca w siedzibie Zespołu Szkół Nr 26 przy ul. Urbanistów 3.(Pierwsze plenarne posiedzenie odbyło się tu 5.04.02). Obecnie członkowie Klubu mają do swej dyspozycji specjalnie przygotowaną na ten cel Izbę Pamięci. Jak wynika z ewidencji klubowej z dnia 23.11.2017 r. zarejestrowanych jest 70 członków. W tym 25 więźniów gdzie średnia wieku wynosi 94 lata. Do klubu należy też 45 członków rodzin byłych więźniów.

Na czele Klubu stoi 9 osobowy Zarząd. Obecnie funkcję przewodniczącego pełni p. Stanisław Zalewski.

W kwietniu i październiku członkowie Klubu składają kwiaty i zapalają znicze m.in. przy Mauzoleum i w katakumbach z prochami więźniów na Powązkach, pod tablicami upamiętniającymi poległych w Mauthausen, na Pawiaku i w Al. Szucha, na dziedzińcu kościoła OO Bernardynów i OO Redemptorystów, w kościele Sióstr Wizytek. Rokrocznie w maju kilkudziesięciu członków Klubu bierze udział w uroczystościach na terenie Austrii: Mauthausen, Gusen, Ebensee, Melk.

Bardzo rozległe i liczne są kontakty Klubu z instytucjami i organizacjami krajowymi, m. in.: Urzędem ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, Związkiem byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych, Mazowiecko-Podlaskim Stowarzyszeniem Pomocy Byłym Więźniom Politycznym Hitlerowskich Obozów Koncentracyjnych Gett i Więzień Gestapo, Radą Pamięci Walk i Męczeństwa, Fundacją Polsko-Niemieckie Pojednanie, Związkami Kombatantów i Więźniów Politycznych, Fundacją „Karta” i Domem Spotkań z Historią, Towarzystwem Higienicznym oraz Zespołem Szkół Nr 26.

Godna podkreślenia jest współpraca z instytucjami i organizacjami zagranicznymi. Członkowie Klubu działają od samego początku w Międzynarodowym Komitecie Mauthausen. Stałym przedstawicielem Klubu jest tutaj p. Jacek Tarasiewicz.

W Międzynarodowym Forum Mauthausen Klub reprezentuje p. Joanna Ziemska. Klub utrzymuje również stałe kontakty z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych Austrii, Polską Ambasadą w Wiedniu oraz ze społecznością Gusen, którą reprezentuje p. M. Gammer. Ponadto Klub jest w stałym kontakcie ze środowiskami byłych Mauthausenowców z Łodzi, Poznania i Katowic.

Ponad sześćdziesięcioletnia działalność Klubu jest bardzo bogata.

W 10 rocznicę wyzwolenia obozu w Gusen został odsłonięty pamiątkowy obelisk.

Od początku w działalność Międzynarodowego Komitetu Byłych Więźniów zaangażowani byli – Stanisław Nogaj, Stefan Józefowicz, Tadeusz Faliszewski, Józef Żmij.

Pierwsza duża uroczystość rocznicowa z udziałem byłych więźniów, oraz władz państwowych.

Od początku lat 60-tych działalność Klubu jest dokumentowana.

W latach 1961-1963 przewodniczącym był Ryszard Olasek. Wówczas działalność klubu była nastawiona na popularyzację jego działalności i zwiększenie liczby członków. Dużo miejsca poświęcono pracy Komisji Socjalnej oraz literaturze obozowej.

W latach 1963 –1965 przewodnictwo Klubu sprawował Sylweriusz Królak. W uroczystościach 20–tej rocznicy wyzwolenia obozu wzięło udział 160 osobowa grupa z Polski. Z tych uroczystości przywieziono urnę z prochami pomordowanych, która została następnie przekazana do Muzeum Pamięci Narodowej w Al. Szucha. Został wydany pamiątkowy znaczek autorstwa m.in. Teodora Bursze. Podjęto prace zmierzające do opracowania i wydania drukiem księgi zmarłych w obozach w Austrii.

W 1965 roku przewodniczącym Klubu został Jan Tarasiewicz, który sprawował tę funkcję do śmierci w 1981 r. Przez 16 lat udało się zrealizować wiele zadań, m.in. nawiązanie ściślejszej współpracy ze ZBoWiD, udział w rocznicowych uroczystościach w Austrii, umieszczenie pamiątkowej tablicy w Gusen. Znacznie poszerzyły się zbiory historyczne, zwłaszcza o wspomnienia byłych więźniów i dokumenty dotyczące funkcjonowania obozów Mauthausen-Gusen. Prowadzone były negocjacje z rządem RFN na temat odszkodowań dla byłych więźniów.

W 1981 roku przewodniczącym Klubu został p. Stanisław Dobosiewicz, który sprawował tę funkcję przez kolejną kadencję, do 1985 r. Mimo, że w okresie stanu wojennego działalność Klubu została zawieszona, to przez 4 lata udało się: przygotować rocznicowe obchody wyzwolenia obozów Mauthausen-Gusen oraz wydać folder o martyrologii Polaków w obozach Austrii na 40-tą rocznicę wyzwolenia. Wykonano pamiątkowy znaczek i chustę. Jak zawsze szczególnym zadaniem było uczczenie pamięci zmarłych członków klubu poprzez udział w uroczystościach pogrzebowych i odwiedzanie grobów w dniu Święta Zmarłych. Klub w miarę możliwości udzielał wsparcia w opiece nad obłożnie chorymi kolegami.

W latach 1985-1999 przewodnictwo Klubu sprawował p. Stanisław Koprowski.W tym czasie trwały pertraktacje rządów polskiego i niemieckiego w sprawie uzyskania odszkodowań dla polskich więźniów obozów koncentracyjnych i pracowników przymusowych. Staraniem zarządu w 1990 r. sporządzono listę byłych więźniów Mauthausen nienależących do klubu. W 1992 r. z Fundacji Polsko — Niemieckie Pojednanie kombatanci otrzymali pierwsze wypłaty odszkodowań. Ponadto przez cały okres kadencji p. Koprowskiego członkowie Klubu aktywnie włączali się w prace Międzynarodowego Komitetu. W 1988 r. w Warszawie odbyła się XXIII Międzynarodowa Sesja Komitetu Mauthausen. W 1995 r. członkowie Klubu wzięli udział w Sesji Naukowej zorganizowanej przez Polską Akademię Nauk w Wiedniu. 3 Maja 1996 roku powołany został Komitet Założycielski w składzie: p. Henryk Czarnecki, p. Henryk Nowicki, p. Jan Wojciech Topolewski. Celem było powołanie do życia stowarzyszenia nadającego klubowi osobowość prawną. Decyzją Sądu Okręgowego w Warszawie dnia 12 sierpnia 1996 zarejestrowano nowe Stowarzyszenie – KLUB BYŁYCH WIĘŹNIÓW POLITYCZNYCH OBOZU KONCENTRACYJNEGO MAUTHAUSEN-GUSEN. 5 maja 1997r. w kościele Sióstr Wizytek poświecono tablicę, która upamiętnia martyrologię Polaków pomordowanych na terenie Austrii.

W latach 1999 – 2000 przewodnictwo w Klubie sprawował p. Leszek Polkowski.Wówczas Klub otrzymał sztandar – jego uroczyste poświęcenie odbyło się 12 wrześniaw kościele Sióstr Wizytek. 4 września 1998 r. została umieszczona na Pawiaku tablica upamiętniająca męczeństwo Polaków w obozach Austrii. W uroczystości brała udział przedstawicielka gminy St. Georgen z Austrii – p. Martha Gammer. Rok 2000 był szczególnie ważny ze względu na 55 rocznicę wyzwolenia obozu Mauthausen. Członkowie Klubu wzięli liczny udział w uroczystościach centralnych i posiedzeniu MKM.

W latach 2000-2004 przewodniczącym Klubu był p. Wojciech Topolewski. Zacieśniona została wówczas współpraca Klubu M-G z FP-NP. Stałymi przedstawicielami Klubu zostali: L. Polkowski, L. Milewski i W. Truszczyński. Panowie czynnie uczestniczyli w wielu posiedzeniach FP-NP celem ustalenia wysokości i terminów wypłat pomocy finansowej z niemieckiej Fundacji Pamięć, Odpowiedzialność, Przyszłość (FPOP). Rozwinęła się współpraca Klubu z organizacjami międzynarodowymi. Latem 2000 r. strona austriacka podjęła działania mające na celu opracowanie nowej koncepcji prezentacji miejsc pamięci obozu Mauthausen dla zachowania go w pamięci przyszłych pokoleń, określając zarazem przewidywane przedsięwzięcia i cele, jakim one mają służyć. W maju 2001 r. w Wiedniu powstał KOMITET OSOBOWOŚCI GUSEN, którego celem było upamiętnienie miejsc ofiar obozu M-G. Członkowie Klubu osobiście brali udział w kilku naradach poświęconych miejscom pamięci w Gusen i Mauthausen.

Bardzo duże zaangażowanie w sprawy środowiska byłych więźniów wykazała polska ambasador w Wiedniu pani prof. Irena Lipowicz. Spotkała się ona osobiście z członkami Klubu w Warszawie w styczniu 2002 r. W lutym tego roku Klub odwiedził sekretarz ambasady RP w Wiedniu p. Kuźma i przekazał informacje dotyczące przebudowy placu przed Memoriałem tak, aby stworzyć dogodne warunki dla odbywających się tam uroczystości. Biorący udział w uroczystościach 57 rocznicy wyzwolenia obozów, mogli się przekonać, że prace te rzeczywiście w 80% zostały wykonane.

W 2002 r. kilkudziesięciu członków Klubu zostało zaproszonych do nagrania swoich obozowych wspomnień przez warszawski OŚRODEK „KARTA”. Część z nagranych relacji zostało opublikowane w miesięczniku „Karta” (nr 40/2004). Dzięki staraniom p. W. Truszczyńskiego w kwietniu 2002 r. na antenie programu 2 TVP wyemitowano audycję o systemie obozów Mauthausen-Gusen opartą na wspomnieniach byłych więźniów – członków klubu.

W kwietniu 2002 r. odbyło się pierwsze spotkanie klubowiczów w nowej siedzibie, która mieści się w – Zespole Szkół Nr 26 przy ul. Urbanistów 3. Oprócz wspomnianych wyżej spotkań z udziałem członków klubu należy dodać jeszcze: Austriacką Wspólnotę Obozową, Komitet Austriacki Mauthausen, Mauthausenowski Aktyw Austrii i Lokalny Komitet Opieki Miejsc Pamięci w Gusen. Z inicjatywy tego ostatniego w marcu 2003 r. odbyła się uroczystość rozpoczęcia budowy Centrum odwiedzin w Gusen. W maju 2004 r. otwarto pierwszą cześć muzeum, a w listopadzie tego roku część drugą. Współautorka modernizacji tego miejsca pamięci p. Martha Gammer została odznaczona w 2001 r. Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi RP.

W latach 2004-2006 przewodniczącym Klubu był p. Michał Fertak. Na ten okres przypadała 60-ta rocznica wyzwolenia obozów Mauthausen-Gusen. W przygotowaniach uroczystości zaangażowany był osobiście przewodniczący Rady Ochrony Walk i Męczeństwa – p. Andrzej Przewoźnik, z którym członkowie Klubu w ciągu 2005 r. spotykali się kilkakrotnie. W maju 2005 r. na zaproszenie p. A. Przewoźnika przedstawiciele Klubu uczestniczyli w spotkaniu dotyczącym omówienia prac naukowo-badawczych o obozach Gusen dr. Orskiego. Jak wskazują klubowe dokumenty, praca p. Orskiego nie spotkała się z pozytywną opinią środowiska więźniarskiego. Najważniejszym zadaniem były prace nad przygotowaniem uroczystości 62 rocznicy wyzwolenia obozu. Nadano im tytuł „Uroczystości pamiątkowe w rocznicę wyzwolenia w 2007 r.” i hasłem —artyści i naukowcy w KL Mauthausen. Z ramienia Klubu przygotowaniami kierował p. Stanisław Leszczyński w ścisłej współpracy z Komitetem Mauthausen w Austrii i Austriacką Wspólnotą Obozową.

W latach 2006 - 2013 przewodniczącym Klubu był ponownie p. Wojciech Topolewski. W tym czasie Klub zyskał nowych członków, wśród których znaleźli się p. Jacek Tarasiewicz, (jako pierwszy nie więzień wygłosił w Gusen 6 maja 2006 r. okolicznościowe przemówienie w imieniu polskiej społeczności) oraz p. Jan Wardecki, który został drugim przedstawicielem polskiego środowiska więźniarskiego w Komitecie Międzynarodowym Mauthausen. W 2007 r. została wydana w języku niemieckim książka S. Dobosiewicza pt. „Mauthausen-Gusen Obóz Zagłady" („Vernichtunglager Gusen”). W prezentacji książki udział wzięli m. in. minister spraw wewnętrznych Austrii – Gunther Platter, sekretarz Klubu M-G p. Kazimierz Ławrynowicz, w imieniu autora syn p. Włodzimierz Dobosiewicz. Prezentacji dokonała dr. Barbara Schatz.

4. 05.2007 r. na uroczystości rocznicowe do Austrii wyjechało 49 osób, w tym 30 byłych więźniów. W dniu centralnych uroczystości w obozie Mauthausen zebrani wzięli udział we mszy św. w intencji pomordowanych Polaków. Wieczorem na placu apelowym odbyło się prawykonanie skomponowanego specjalnie na tę uroczystość „Oratorium Mauthausen”. W Gusen przemówienie w imieniu polskiej społeczności wygłosił p. Stanisław Leszczyński.

Odbyły się także uroczystości w Gusen, Ebensee i Melk. Złożono również kwiaty w Hartheim, Linz, Lungitz (G.III). W obchodach, nie po raz pierwszy, licznie uczestniczyła młodzież z Zespołu Szkół Nr 26. Ponad 60-cio osobowa grupa młodych ludzi wzięła udział wraz z kombatantami w Międzynarodowym Marszu Młodzieży.

Wspólnym polsko-niemieckim projekcie, którego celem było pogłębianie wiadomości na temat zbrodni popełnianych w KL Mauthausen. Pieczę nad organizacją Marszu sprawował p. Jan Wardecki z synem Bartłomiejem. Idea jego zorganizowania zrodziła się w 2005 r. wśród grupy studentów Wydziału Historii Uniwersytetu Poczdamskiego. Realizacji podjęli się m. in. wspomniany Bartek Wardecki i Marcus Pilarski. Poprzez Klub M-G współpracę z Zespołem Szkól Nr 26 nawiązał p. Jan Wardecki

i w maju 2006 r. 10-cio osobowa grupa młodzieży z naszej szkoły wzięła udział w polsko-niemieckich warsztatach w Mauthausen. Ich celem było przygotowanie Międzynarodowego Marszu Pamięci na trasie od dworca kolejowego w Mauthausen do bramy głównej obozu – trasy, którą przebywali przybyli do obozu więźniowie. Na uroczystości obok młodzieży i byłych więźniów obecni byli przedstawiciele lokalnych władz wraz z burmistrzem Mauthausen oraz Sekretarz Generalny MKM, p. Langanke. We wrześniu 2006 r. w Zespole Szkół Nr 26 odbyło się uroczyste otwarcie wystawy poświeconej martyrologii Polaków w Mauthausen-Gusen. W listopadzie 2007 miała miejsce kolejna uroczystość, tym razem w Werder/Havel koło Poczdamu, w Ernst Hackel - Gymnasium. Niemiecka i polska młodzież przygotowały wspólnie wystawę poświęconą martyrologii pomordowanych w obozach Mauthausen-Gusen. Gościem honorowym był przedstawiciel Klubu M-G, p. L. Polkowski.

Następnie od 2013 r. funkcję Przewodniczącego Klubu piastował prof. Stanisław Leszczyński nieprzewanie do 24 kwietnia 2017.

Kolejnym Przewodniczącym od 5.09.2017 r. został Stanisław Zalewski

Na zebraniu sprawozdawczo wyborczym w dniu 5.09.2019 wybrano nowy skład zarządu klubu, a Przewodniczącym Klubu został kolega Jacek Tarasiewicz